1. Cách sắp mâm cúng ngày giỗ cả 3 miền
Cách bày mâm đồ cúng ngày giỗ ở 3 miền khá khác nhau. Vì mỗi nơi có phong tục, tập quán thờ cúng Tổ tiên khác nhau, và văn hóa ẩm thực cũng đặc trưng theo vùng, miền đó.
1.1. Cách sắp mâm đồ cúng ngày giỗ miền Bắc
Ở miền Bắc, ngày giỗ được chia thành 3 loại theo các mốc thời gian sau.
Giỗ đầu
Ngày tròn 1 năm ngày mất của người thân. Giỗ đầu thường khá quan trọng nên bên cạnh mâm cơm cúng, người ta sẽ mời thêm bạn bè, anh em, làng xóm tới tham gia.
Giỗ xong tang
Ngày tròn 2 năm ngày mất của người thân. Thời gian này người thân mang hy vọng người mất sẽ siêu thoát, bình an ở thế giới bên kia. Ở ngày giỗ này, các gia đình sẽ làm mâm cúng thịnh soạn, đốt nhiều vàng mã đồng thời mời thầy về cúng bái.
Giỗ thường
Từ lần giỗ thứ 3 trở đi. Đây là dịp các thành viên trong gia đình đoàn tụ. Giỗ thường sẽ làm khá đơn giản tùy thuộc vào điều kiện từng gia đình. Từ ngày giỗ lần thứ 3 trở đi, nỗi đau cũng vơi dần nên ngoài việc tưởng nhớ người đã khuất, đây còn là dịp những thành viên trong gia đình đoàn viên. So với hai ngày giỗ trên, ngày gỗ này thường được làm đơn giản hơn tùy điều kiện từng gia đình. Mâm cơm cúng thường bao gồm các món sau:
- Các món thịt: thịt lợn hoặc thịt gà luộc cúng, chân giò luộc.
- Các món xôi: xôi lạc, xôi giấc, xôi đỗ.
- Giò chả hoặc nem rán.
- Các món canh: canh măng, canh bí, canh miến
- Món xào: giá đỗ xào lòng gà, măng xào, miến xào,…
- Nộm: nộm đu đủ, nộm hoa chuối,…
- Rau luộc
- Món chiên: tôm chiên, thịt chiên, cá chiên,…
1.2. Cách bày mâm đồ cúng ngày giỗ miền Trung
Giống miền Bắc, người miền Trung ở giỗ đầu và giỗ lần 2 thường mời người thân, anh em bạn bè. Từ giỗ thứ 3, quy mô nhỏ hơn và độ lớn cũng tùy thuộc điều kiện gia đình.
Mâm cơm cúng giỗ điển hình ở miền Trung thường gồm:
- Thịt vịt: Vịt được chọn có độ béo vừa phải, không nạc quá hay mỡ quá. Thông thường, vịt sẽ được đem luộc, cúng với nước mắm gừng.
- Thịt gà: Người miền Trung chuộng gà xé phay trộn cùng muối tiêu ớt, bóp gỏi với lá răm.
- Canh bún giò heo nấu với lòng gà, lòng vịt: món ăn không thể khi làm mâm cơm cúng giỗ.
- Một số món thịt heo: thịt heo chiên, thịt heo luộc, canh thịt heo nhồi mướp đắng,…
- Món thịt bò: thịt bò nướng, thịt bò xào, canh bò hầm,…
- Các món chiên: cá chiên, tôm chiên, nem rán, giò chả,…
1.3. Cách sắp mâm cúng ngày giỗ miền Nam
Các món ăn ngon thường thấy trên mâm cúng ngày giỗ miền Nam bao gồm:
- Thịt gà hoặc thịt vịt: Người miền Nam thường thích các món quay hơn. Do đó, trên mâm cúng giỗ ở miền Nam thường sẽ có món vịt quay và gà quay.
- Các món giò, chả: làm giò lụa không dùng bột, chả nem, chả cốm,…
- Thịt kho tàu với nước dừa, canh khổ qua nhồi thịt, canh bông điên điển, canh nấm,..
- Các món gỏi
2. Cách bày biện các món ăn làm mâm cúng giỗ
Mâm cúng giỗ không quá cầu kỳ hay khắt khe. Thông thường, mâm cúng thường bao gồm những món ăn người thân trước khi mất thường hay ăn. Nên tránh cúng các món khi còn sống, người khuất không thích ăn hoặc không ăn được.
Đồ cúng ngày giỗ không nên sử dụng các món ăn quá nồng như mắm tôm hay mắm tép. Với người miền Bắc tuyệt đối không nên cúng các món gỏi sống hay các món liên quan tới thịt vịt.
Mâm cơm cúng giỗ của người Việt thường bao gồm các món sau:
- Thịt luộc, giò lụa, chả hoặc nem rán
- Cơm và các món bánh đặc trưng tùy thuộc vùng miền
- Các món canh (1 – 2 món), món chiên xào (3 – 4 món)
- Rau, củ, quả luộc, nộm
- Hoa quả tươi
- Bia hoặc rượu
3. Cách bày mâm cơm cúng giỗ đầy đủ theo quy chuẩn truyền thống
Cách bày mâm cơm cúng không có quy chuẩn cụ thể, chúng cần đảm bảo sự sang trọng, lịch sự. Để có được mâm cơm cúng giỗ chuẩn, bạn có thể bày như sau:
- Các món chính gồm thịt vịt, thịt gà hoặc thịt lợn nên được đặt ở trung tâm. Sau đó là các món chiên rán, xào và ngoài cùng là các món nấu. Khi bài trí, hãy đặt chúng thành vòng tròn và đặt trong mâm to để đảm bảo thẩm mỹ.
- Bát, đĩa cúng không được dùng bát cũ hay bị mẻ. Hãy sử dụng đồ mới để thể hiện lòng thành kính.
- Các món ăn khi bày nên chọn bát đĩa đi kèm sao cho cân đối với lượng thức ăn. Không nên sử dụng bát đĩa kích thước quá to hay quá bé gây mất thẩm mỹ. Nước chấm nên sử dụng chén bát dành riêng cho đồ chấm.
- Bát cơm, đũa, chén nên sử dụng cùng bộ, đồng bộ về họa tiết hoa văn và nên đặt đối xứng trong mâm cơm, mỗi bên ba bộ.
- Vàng mã nên đặt cạnh mâm cơm cúng, để ở mâm nhỏ hơn.
4. Những điều kiêng kỵ nên tránh trong ngày giỗ
- Kiêng nếm thức ăn trong quá trình đun nấu. Khi làm cỗ đám giỗ, cần tránh nếm thức ăn trước rồi mới bày lên cúng. Điều này được coi là thái độ bất kính với người mất.
- Không sử dụng đồ đóng hộp, những món ăn được đặt sẵn ở ngoài nhà hàng cúng giỗ.
- Không cúng các món sống như gỏi cá, món tanh như lươn. Không cúng các món thịt chó, thịt vịt, thịt mèo, không cúng mắm tôm.
- Tránh cúng hoa quả giả, nên chọn những loại hoa quả tươi ngon để bày tỏ lòng thành kính với người đã mất.
- Không làm giỗ online trong trường hợp ở xa. Tuyệt đối không sử dụng văn khấn tiếng Anh dù là Việt kiều. Điều này là điều tối kỵ thể hiện sự bất kính rất lớn với người đã khuất.
Cách bày mâm cúng giỗ cúng gia tiên là phong tục thuần Việt hàng ngàn năm. Hiện nay, phong tục này tuy đã được lược giảm bớt nhưng cơ bản vẫn giữ được những bản sắc riêng cần có. Việc thờ cúng cần được lưu giữ, tiếp nối qua nhiều thế hệ để lưu giữ nét văn hóa tâm linh của dân tộc.
Phạm Dịu